Iluzioni i Hënës “i lodhi” filozofët e mëdhenj të Greqisë së lashtë dhe mendjet më të shkëlqyera të Revolucionit Shkencor – dhe ai vazhdon të sfidojë shkencëtarët në ditët e sotme.
A e keni vënë re ndonjëherë se Hëna duket më e madhe kur lind apo perëndon?
Ky është iluzioni i Hënës, një keqperceptim optik që bën që Hëna të duket më e madhe pranë horizontit sesa më lart në qiell. Thuhet shpesh se Aristoteli e ka menduar këtë efekt që në shekullin e IV pes. Ai ia atribuoi atë vetive zmadhuese të atmosferës së Tokës.
Pra, teoria e tij shpjegon: kur Hëna shikohet në horizont, drita duhet të kalojë nga atmosfera e dendur, e cila e zmadhon atë si një xham zmadhues. Tani ajo që dimë është se iluzioni i Hënës është një mashtrim i sistemit vizual njerëzor, jo funksionimi i çuditshëm i sistemeve planetare. Hëna mund të duket në përmasa të ndryshme me sy të lirë, por thjesht mund të përdorni një vizore për të matur fotografitë e Hënës dhe për të treguar se ajo mbetet në të njëjtën gjerësi në çdo natë të caktuar, pavarësisht nëse është duke shumë pranë horizontit ose nëse është larg në qiell.
Ashtu si shumë iluzione të tjera optike, ka të ngjarë të jetë një çështje e kontekstit dhe perspektivës. Shumica e shpjegimeve moderne pajtohen se iluzioni i Hënës luan me paaftësinë e trurit tonë për të kapur madhësinë dhe distancën e objekteve të pazakonta si Hëna, megjithëse nuk është e sigurt se si dhe pse ndodh kjo.
Një teori është se objektet në horizont – pemët, malet dhe ndërtesat – japin përshtypjen se Hëna është më afër dhe, për rrjedhojë, ne e perceptojmë atë si më të madhe në madhësi. Kur Hëna është lart në qiell, pa ndonjë pikë referimi vizuale të afërt, ne e perceptojmë atë si më larg dhe, në këtë mënyrë, më të vogël. Ne shohim një efekt të ngjashëm në iluzionin e famshëm Ponzo, në të cilin dy shirita identikë duket se kanë gjatësi të ndryshme për shkak të kontekstit të shiritave konverguese. Vendosja më e gjerë e imazhit e bën trurin të perceptojë vijën e sipërme si më të largët dhe më të madhe, edhe pse të dyja linjat janë me të njëjtën madhësi në realitet.
Megjithatë, siç shpjegon NASA, këto nuk janë shpjegime perfekte. Ata vërejnë se dhe astronautët në orbitë gjithashtu përjetojnë iluzionin e Hënës, por ata nuk kanë të njëjtin problem me objektet në plan të parë në horizont që shtrembërojnë ndjenjën tonë të distancës dhe madhësisë.
E mbetur vetëm me një shpjegim të lirë të iluzionit të Hënës, NASA merr një qasje çuditërisht të ftohtë ndaj dilemës: “Në mungesë të një shpjegimi të plotë përse e shohim kështu, ne ende mund të pajtohemi se – reale apo iluzion – Hëna gjigante është një pamje e bukur.”
“Pra, derisa dikush të kuptojë saktësisht se çfarë po ndodh me trurin tonë, ndoshta është më mirë të shijojmë iluzionin e Hënës dhe pamjet atmosferike dhe nganjëherë të tmerrshme që krijon ajo,” shtojnë ata.
